Tocht naar Schokland per arrenslee (1845)
Het hierna volgende berijmde verhaal is om verschillende redenen het lezen
waard. De arrenslede van 1845 is in langdurig bruikleen afgestaan door het
Stedelijk Museum in Zwolle aan Museum Schokland. De slede maakt thans deel uit
van de expositie. Het is een typisch 19e eeuws tijdsdocument waarin de
bewondering voor de dichter Hendrik Tollens tot uitdrukking wordt gebracht.
Tollens is bekend geworden door zijn nationalistisch gekleurde lied Wien
Neêrlands bloed … . Het idee tot de tocht ontstaat in de Eendragt, de Sociëteit
van Zwartsluis. Dit soort heren-gezelligheidsverenigingen waren er vele in ons
land. Het is de tijd van de Verlichtingsideeën, dit is in het verhaal herkenbaar
aanwezig. Bijvoorbeeld de opvoeding tot “Brave Hendrik’. De Zwartsluizers
gedragen zich als voorbeeldige burgers en lossen de problemen zonder
ruziemakerij op. Voor afgunst is geen plaats. Ook de liefdadigheid ten opzichte
van de Schokkers komt onderweg ter sprake.
We maken kennis met de herbergier op het eiland en met dominee J. Maks
(1840-1847). Dat planken een overheersende rol hebben gespeeld bij de bouw van
de kerk moet op een misverstand berusten. Waarschijnlijk ingegeven door het
moeten rijmen van planken op banken. Prachtig is de beschrijving van het paard
dat bij het palenscherm achterblijft en daar de haver ontvangt. Ter
verklaring: Ganymedes was in de oudheid beroemd om zijn schoonheid en was op de
Olympus aangesteld als schenker; Rob van Wijk, Anths. Zoon is de schrijver van
het op rijm gemaakte verhaal. Hij was drukker en uitgever in Zwartsluis. Om de
leesbaarheid te vergroten is de dubbele a, e en o weggestreept.
De togt naar Schokland met paard en narrenslede op den 15den Maart 1845
door vijf Zwartsluizers.
Voorberigt
Nog nooit kwam van den rijmelaar van het volgend Togtje naar Schokland iets
gedrukt ter wereld in, en hij vermeent rede te moeten geven waarom zulks juist
nu en juist zóó geschiedt, en die is: het togtje werd door hem berijmd om dat
het gedaan is, en het togtje is gedaan om het zonderlinge van het geval, dat men
van hier op 15 Maart met paard en narrenslede nog over het ijs naar Schokland
zoude gaan, en dus uit loutere aardigheid. Ene armzalige aardigheid! roept
deze en gene; zich enen gehelen dag aan zulk ene koude bloot te stellen, alleen
om te kunnen, zeggen, ik heb het gedaan! En ik stem kompleet met hen in.
Doch voor de zulken werd dit togtje niet berijmd, daar zij gene aardigheid in
het togtje zelve vindende, natuurlijkerwijze ook gene aardigheid in de berijming
van het zelve zullen vinden.
Wat de berijming zelve aangaat, wordt beleefdelijk verzocht die niet te hard
te willen vallen, daar zij ook slechts uit loutere aardigheid is geschied, en
waarop zelfs niet de geringste aanspraak van enige waarde wordt gemaakt; dat zij
gedrukt ter wereld in komt, is alleen daarom, om ene proeve te wagen, of onze
armen ter dezer plaatse, enig voordeel van ons reisje kunnen trekken hetgeen wij
hartelijk hopen en wenschen. Waarom het juist zóó ter wereld in komt, ligt
eenvoudig daar aan, dat het met den besten wil den rijmelaar niet mogelijk was
het beter te doen, waarvoor hij regt nederig excuus verzoekt; en wordt menigeen
met den inhoud van dit boekske bedrogen, hij trooste zich met de gedachte: mijne
twéé kwartjes waren toch voor de armen bestemd.
Mogt enige Redactie van enig maandschrift deze rijmelarij in handen krijgen, zij
wordt vriendelijk verzocht alleen den titel te lezen en dezelve, om het goede
doel, aan te kondigen; terwijl de rijmelaar welgemeend en ernstig belooft, komt
hij hiervan schoon en heelhuids af: dat hij het dan nooit weer zal doen.
Een der Togtgenoten
Dat men, om 't lieve geld,
Een' rijmer in den rang der eedle dichters stelt,
Is juist niet aan te raden;
Maar 't kan toch niemand schaden:
Te meer, daar velen zich door rijmen beter stichten,
Dan door het waarlijk schone en hoog verheven dichten.
Dus kan (althans 't komt mij zo voor),
Een dichters-bul om 't geld er nog al taamlijk door.
P. J. Kasteleijn
Inleiding
't Was Vrijdag; (1) -heel de wereld weet - tenminste aan Zwartsluis, Dat op
dien dag om borreltijd, Geen lid van onze Sociëteit, Te vinden is in huis. Vandaar, dat ook een negental, Zich reeds vergaderd had; En vrolijk onder
pijp en glas, Dat bij de kou recht welkom was, Op de Eendragt (2) zamen zat.
' t Gesprek liep, als 't gewoonlijk gaat, op 't nieuwtje van den dag; Men
sprak van zooveel graden vorst, En dat op Zuiderzee een korst, Van zeven voeten
lag. Van Urk was gist'ren nog een slee aan wal geweest met paard; En niemand, die
hoe oud van dag, 't Om dezen tijd gebeuren zag; Want 't was reeds dertien Maart.
Komt! roept er een, (3) wie gaat met mij! Wie heeft er lust en moed, Dan gaan
wij morgen wel te moê, Met paard en slee naar Schokland toe. Ik ga, met wien het
doet! Ons nakroost, in het verst geslacht, spreekt nog van zulk een daad; Want wat
wij doen, gebeurde niet.(4), En welligt, dat 't nooit meer geschiedt. Zolang als
Schokland staat.
Men huivert enkel op 't idee, en kijkt elkander aan; Want feller was nog niet
de kou (5), Als nu men ‘t ondernemen zou, Naar Schokland’s kust te gaan. Men wikt en weegt en overlegt;
en weet niet wat en hoe; Deez' wil wel, maar
kan morgen niet; Die zou wel, maar tot zijn verdriet, Staat vrouwlief 't toch
niet toe.
Top! roept er eind'lijk een (6) vol vuur, gaat gij, 'k ga met u mêe; En ik,
roept hem een tweede (7) na, Wil mijne vrouw, dat 'k met u ga, Dan geef ik paard
en slee. Dra zijn nog twee (8) met hen gereed te delen in deez' togt; En 't
vijftal wordt na etenstijd,Tot nad're reegling van het feit, Bij nommer een (9)
verzocht.
Toebereidselen
Nauw was de maaltijd afgelopen,
of 't vijftal zat bij een; En sprak omtrent
hetgeen voor 't reisje, aan allen dienstig scheen. Men kwam al spoedig te
overwegen, dat, kwam de zaak tot stand, Hier wel 't voornaamst was te bepalen,
het stuk van proviand.
Een drietal werd door ons verkoren ter fine van berigt;
Want, hoe men daar ook over denke,
Zo'n taak is lang niet ligt. De andren moesten zitten cijfren wat kleding voor
de kou, Als jassen, doeken, kouzen, mutsen men mede nemen zou. Terwijl werd
iemand uitgezonden om 't paard te doen beslaan; Dat, zoo als ieder zal
begrijpen, op 't ijs op scherp moest staan.
Een ander moest 't kompas gaan
halen, Waar hij 't te halen wist; Ten einde wij niet zouden dwalen Bij
onverhoopte mist.
Intusschen was 't verslag in orde, door 't Comité gesteld,
En werd bij monde van den oudste aan ons aldus vermeld: Ten eerste: zes pond
brood voor ieder, En tien pond brood voor ‘t paard; Dan dacht men waren wij voor
honger en gebrek bewaard. Ten tweede: zes paar goede worsten, waarvan er acht
gerookt, En voor diegeen die ‘t liever wilden, de andere vier gekookt. Ten
derde: om te kunnen roken, wat zwam en wat tabak; En eindlijk, om compleet te wezen,
een flesch of twee
cognac.
Dit voorstel vond men zeer volledig, en wat niet veel gebeurt, Werd ‘t
met eenparigheid van stemmen door allen goed gekeurd. Zo ook werd door ons
aangenomen: dat ieder voor de kou, Zich in het pak kon laten steken zo als hij 't liefste
wou. Terwijl, als men zich warm wou rijden op deze kouden togt, Een ieder een
paar goede schaatsen nog mede nemen mogt.
Nu bleef het uur ons te bepalen,Waarop men ‘s morgens
vroeg,
De grote reis zou ondernemen; want ‘t werd ligt laat genoeg. Doch spoedig hadden
wij besloten, Dat men op weg zou gaan, Als we onze klok 't getal van zeven des
morgens hoorden slaan. Aldus bepaald en afgesproken, Bleef 't plan gearresteerd;
En alles in behoorlijke orde door ons genotuleerd.
Heenreis
Nog hield de bittre kou met wrede strengheid aan; Nog voert men slee op slee met
bergen turf belaân, Om strijd langs 't Zwolsche Diep, naar alle kanten
henen, Waar, door de felle vorst, de voorraad was verdwenen.
En de uitgevroren grond, waarop de zongloed brandt, Biedt slechts een sneeuwveld
aan, waar zomers ’t scheepsvolk strandt. Toch was het vijftien Maart; door ijs
en sneeuw omgeven Ligt nog de Zuiderzee, en biedt geen drukte of leven Van
schepen zonder tal, met wakker volk aan boord: 't Is alles doodschen stil. Het
lente zonlicht gloort met matten uchtend straal. De wind jaagt door de leden, En voert de laatste
sprank van onzen geestdrift mede.Toch blijft de togt bepaald.
Zodra het zeven
slaat
Zijn allen ook gereed, ofschoon de moed vergaat Bij den aanblik en 't gewoel van
't geen ons stond te wachten; Doch de eerste teug cognac vernieuwde ons aller
krachten. Het trotsch besluit staat vast; het stout bedrijf gaat voort (10), Het paard komt voor de slee met proviand aan boord. De mutsen zwieren rond in de opgestoken handen; ’t Vaarwel en afscheid joelt en schatert langs de stranden;
De doeken zwaaijen; groet en handkus, 't luid hoezee, Verzelt onz' uittogt op het ijsvlak langs de reê. 't Vangt aan, het kloek bedrijf, waar 't nakroost van zal spreken:
Men krijgt de schaatsen, pakt de jassen, wacht het teken. 't Verschijnt; de
zweep valt neêr, en 't losgelaten paard, Vliegt ijlings over 't vlak met schier
ontemb’re vaart.
“Zet Zangster! zet dien togt op de aangeslagen snaren;
“Volg 't vijftal met hun slee op 't ijsvlak van de baren; Bezing het waagstuk, maal den uitslag, roer en streel, En valle uw moeit' tot loon, een goed debiet ten deel!
't Was of de kou verbood, den toeleg door te drijven;
Zij doet reeds bij 't begin de vingeren verstijven, Terwijl men voor den togt de
schaatsen binden zou. Een van 't gezelschap, reeds verbijsterd door de kou,
Bindt ze averegts verkeerd, terwijl zijn lotgezellen Reeds voorwaarts vliegen;
't is geen tijd meer te herstellen; Hier helpt geen dralen, hij moet voorwaarts,
naar hen heen,
Of hij blijft voor 't gelag van alle vijf alleen. Dit denkbeeld grijpt hem aan;
hij kan, hij mag niet dralen; Hij spant zijn' krachten in, de anderen te
achterhalen; Hij doet één forsche streek, herhaalt die nog eens weêr, En in een
ogenblik...ligt hij op 't ijs ter neêr!
Een algemeen gelach doet van den dijk zich horen; En met verlamden moed en
suizelende oren Rigt hij zijn lichaam op, en neemt een nieuwen vlugt; Maar
steekt ten tweeden maal de voeten in de lucht. Nu is zijn gansche moed geheel en
al vervlogen! Gelukkig krijgt er een, die vóór zijn, hem in de ogen. En met zijn
val begaan en delend in zijn leed, Roept hij den voorman toe opdat hij wenden
deed. Nog duiz'lend van den schok en door den schrik verschoten Wordt hij nu
opgepakt door zijne togtgenoten En op de slee geplaatst, die luchtig langs het
veld Van ijs en sneeuw gevormd, opnieuw weer henen snelt.
Maar nauw ‘t gevaar ontsnapt, dat een had aangevallen Genaakt een nieuwen
slag, die neêrploft op hen allen:
Hun toevlucht in den nood, hun voor dien tocht zoo waard Verstuikt zich tegen ‘t
ijs en valt schier achterwaart. De voerman kon van schrik dat ogenblik niet
spreken:
En angstig, dat den togt wij moeten laten steken, Ziet hij zijn viervoet aan;
doch ‘t moedig ros vergeet Om ‘s meesters koud genot, zijn eigen grievend leed;
Het heft weer fier den kop, en moedig aangetrokken Draaft het weer lustig voort,
dat hem de schuim met vlokken
Van bek en poten vliegt; wat langer zit vergrijst. En is in ’t ogenblik dat ‘t
schuim wordt ook verijst.
Aan ‘t Genemuider veer, dat openlag, gekomen, Wordt
daar het paard zijn vracht voor ‘t ogenblik ontnomen, Dat over ‘t veerpad slee
en voorraad werd gebragt;
De taak was niet gering, doch met vereende kracht Gelukte ‘t ons in ‘t eind het
ranke sleepgevaarte Te beuren over ‘t pad, waarop ‘t met heel zijn zwaarte Bleef
hechten; doch de kou, die telkens feller woedt, Jaagt vuist en voeten voort met
dubble drift en spoed, Al zingend op de maat van 't schoon geluid der bellen.
Men bond de schaats weer aan om gauwer voort te snellen. Het veer eens achter
ons, waarop men had gewacht,Verdubbelt onzen moed en sterker wordt de kracht,
Die wij gevoelden;- snel vloog 't nu zeewaarts henen, En spoedig was de wal (de
groene) uit 't oog verdwenen.
Gelijk het vluchtend wild, ontkomen langs het veld, Zoo reppen wij ons voort,
de teugels uitgesneld.
Langs Vollenhovens dreven
Dwars van het Dennenbosch, in Vollenhovens dreven. Hield 't schaatsenrijden op
nog uit de sneeuw geheven;. Lag tot zover een baan, maar sneeuw en ijs vergaârd,
Bleef voortaan slechts een pad dat gangbaar was voor ’t paard De schaatsen
moeten nu noodzakelijk los gebonden En aan de slee gehecht, daar wij niet rijden
konden
Op 't ijs dat we om ons zien, zover den blik slechts reikt, Daar 't land bij elken tred, die voorwaarts gaat, meer wijkt.
't Was schriklijk guur en koud; de
scherpe hagels vlogen
Der los gewaaide sneeuw, ons gierend langs de ogen.
Of vriezen ons aan 't lijf; het paard moet stapvoets voort, Daar telkens schots
bij schots den sukkeldraf verstoort. Toch blijft ons 't harte ruim, de vrees is
nu verdwenen Die vroeger had gekneld; wij stappen vrolijk henen,
En lagchen om den één die in een sneeuwbult valt, Of stemmen in een lied dat van
den andren schalt.
Een derde, schalk in 't hart, vertelt uit vroeger jaren De
kluchten die hem toen zo vaak zijn wedervaren, En siert zijn spreken op met
dichterlijken gloed, Die ons, omdat hij ‘t meent, de lever schudden doet. Een
vierde spreekt van ‘t geen dien avond ons zal beiden,
Als wij den togt volbragt, met eerlijke bescheiden,Van Schokland zijn gekeerd,
daar ons een welkomst wacht Ons door een zestal van de Eendragt toegedacht.(11).
Zo komen we aan de Voorst (12); zoo lang begeerd door allen Daar het besloten
was niet eerder aan te vallen Op brood, cognac en worst; het halt klinkt over
zee,Wij zoeken 't een en âar en zeulen ‘t van de slee; En grijpen naar de flesch,
die rond gaat in de handen, En bijten in de worst, die vast vriest om de tanden;
En doen een maal zo schoon als slechts 't genot verschaft,
Daar ieder van de vijf schier van den honger blaft.
De maaltijd nauw ten eind,
gebruikt op hoge schotsen, In omvang groot genoeg om door te gaan voor rotsen,
Gaat onze reis weer voort, al turend in 't verschiet, Of men het doel der reis,
of men ook Schokland ziet.
Een flauwe zwarte stip wordt eindelijk vernomen; “Komt, vrienden nog één slok,
voor wij aan Schokland komen!”
Roept een met geestdrift uit, "en 'k drink op deze wijs: Dat 't allen goed bekoom
dit togtje over ijs”. Met ruim en goed bescheid werd dezen toast gedronken!
Schokland nadert
Schokland nadert meer en meer; Want wij stappen moedig voort; En wij drinken
keer op keer, Niet om 't scherpe vocht zozeer, Maar omdat 't bij kou zo hoort.
Ziet!, daar staat een schokkerman In die bittre kou te visschen! Spierling,
zoekt hij, voor wat brood, Dat zijn vrouw en kindren missen. Schokker! is de
vangst nog goed? Kunt gij, door uw bloedig streven, Aan uw vrouw en kroost wat
brood,Tot hun daaglijksch voedsel geven?
Heren 't geen ik vang is klein, En
moest ik de kost verwerven, Door het geen 'k er meê verdien, O wij moesten allen
sterven. Maar hier boven, leeft een God! Hij gebiedt en goede menschen Geven tot
ons onderhoud, En voorzien in onze wenschen. Vijftien bange weken lang (13)
Konden wij geen centje beuren, Want die vroeger visschen wou Zagen al hunn'
netten scheuren. (14) Doch wij werden toch gespaard; Schoon niet breed, wij
konden leven; God, die ons deez' tijden gaf, Zal eens betre tijden geven.
En die
taal kwam uit het hart; De arme man die stond te visschen, Zagen wij bij 't
henen gaan, Dankbaar 't oog, vol tranen, wisschen.
Waar zijn wij? 't grauw verschiet hangt loodzaar naar beneden; Hier zit natuur in rouw, den doodstooi om de leden,
“'t Is alles leêg, en stil, en onbezield en naar. Alleen een enkle meeuw vliegt hongrig hier en daar; Alleen een enkle plek, nog uit de sneeuw geheven, Vertoont een vale strook, die kracht bezit noch leven. Alleen een zwarte klomp, waarvoor de ijsschots stuit, Steekt boven 't zwijgend graf de kale vlakte uit.
Waar vroeger baar op baar, al golvend henen rollen.
Bespeurt men niets als ijs, tot schotsen zaâm gestollen,
Wij zien die vlakte en door nieuwen spoed gejaagd Verdubblen wij den pas, nu ons een rustplaats daagt. Langs palen, toren hoog en lijnregt opgespleten, Beklimmen wij een pad door de ingevoegde reten;
Tot dat wij eindelijk staan; wij staan op vasten zoom.
En Schokland draagt voor 't eerst ons vijven op zijn boôm.
Schokland (15)
Hoe gaarn wij 't paard het beste gunden, Tot ons verdriet, Moest het op 't ijs
zijn voeder vreten; Op 't Land kon 't niet. Tenzij wij, evenals de Kampers Des
stadheers koe (16) 't Met touw om hals en nek verzeulden Naar boven toe. Doch 't
was hier minder aan te raden, Daar toch geen gras, Voor ‘t arme dier op
Schoklands palen Te vinden was. Wij voerden 't beest dus met de slede Bij enen
schuit, En stortten daar den zak met haver Op 't ijsvlak uit. Doch schriklijk had
men 't dier bedrogen, Dat op zo’n togt Een goede portie zuivre haver
Wel hebben mogt. Maar wat als haver was gemeten, Vast door een guit, Kwam toen
den zak werd opgeslagen, Als haksel uit. Doch, viel het beest zijn voedsel
tegen, Wij zorgden wel, Dat hem de kou, na vier uur lopens, Niet werd te fel. De
jassen werden uitgetrokken;
En afgedaan De doeken, die wij bij ons hadden, En 't omgedaan.
Toen konden wij gerust van harte Het land betreên, En gingen we ook zo gauw wij
konden Naar Kale heen. Een welkom werd door ons gedronken, En voor ons geld, Wat koffij, brood, beschuit en boter Met kaas besteld. We lieten 't ons ter dege
smaken,Want onze maag Was door de vorst en 't lustig stappen, Verschrikk'lijk
graag.
“Wel, vrienden! hoe hebt gij 't gehad, Op uwen kouden togt! Mij dunkt, gij zijt
uw leven zat, Dat gij zóó iets vermogt. Er leidt van u tot hier geen spoor, En
gij kwaamt toch zo regtstreeks door Langs 't ijsvlak, met uw paard en sleden
Door niemand nog vóór u betreden”.
Zoo sprak ons Jacob Kale (17) aan, Toen onze etenslust, Met 't geen op tafel had
gestaan, Een weinig was gezust. En wij te vreê, in zoet gemak, Een versche pijp
met baai tabak, Weer vrolijk hadden aangestoken En lustig zaten voort te roken.
“'Juist daarom dat geen mensch ‘t nog deed Ziet gij ons heden hier. En waarlijk
‘t was niet tot ons leed, Maar tot ons groot pleizier. Wij kwamen blijde en wel
te moê Naar u, o, Jacob Kale toe, En zo gij nu op ons wilt kijven Dan kunnen wij
niet bij u blijven”.
“Geef liever ons van uwe hand.’t Bewijs, dat wij met paard En slee gekomen zijn
bij ‘t land, En wel op vijftien Maart. Dan nemen wij dat stukje meê, En gaan
straks naar uw' Dominé, Om daar bekrachtiging te vragen,Van 't geen gij van ons
zult gewagen”.
En Jakob Kale schreef ’t bewijs (18), En stelt met eedlen zwier:
“Op vijftien Maart zijn over ’t ijs Met paard en slede hier Vijf Heren, allen
van Zwartsluis, Gekomen 't elf uur aan mijn huis; Op hun verzoek moest 'k hen
gerijven, Door dit op het papier te schrijven”.
Nauw is dit document gereed Door Kale ons vereerd, Of onze penningmeester vraagt
Wat door ons werd verteerd; En aan 't bedrag door hem voldaan. Zijn wij gereed
om voort te gaan En bij den Predikant te trachten Of hij 't geschrift ook wil
bekrachten.
Doch nu komt 't paard ons voor den geest, Dat op het ijs zijn haksel
vreet, En Kale vraagt men of voor ’t beest Hij niet een emmer water weet. En die
verklaart ons op zijn woord,
“Gaat, Heren, maar gerustlijk voort; Ik zal voldoen aan uw verlangen, En 't
beest een emmer water langen”. Op den stoep des mans gekomen Die voorheen geen onzer zag, Bekruipt ons allen
enig schromen, Dat het kwalijk werd genomen,Want het was een Zaturdag.
Naar de dominé
Maar enfin! wij moesten 't wagen, Daar de tijd niet kan verspild; 't Schelkoord
wordt dus aangeslagen; En de ijzren klepel trilt. Aanstonds werd de deur
geopend, En een vriendlijk aanzigt treedt Schier bevreesd ons voor de ogen Toen
de deur zij open deed.-
Nauwlijks hadden we ons begeren Aan het kind
geopenbaard, Of zij laat ons in de kamer, Bij een’ wel voorzienen haard.
Vriendlijk werden wij ontvangen, Stoel en pijp gepresenteerd; En het glaasje,
vol geschonken, Werd door ons geconsumeerd. Na een drie kwartier vertoevens,
Regt genoeglijk doorgebragt, Zeggen we eind’lijk ons begeren. En waar om ‘t
bezoek gebragt.
Vriendlijk werd 't verzoek bewilligd, En ‘t bewijsstuk
opgesteld, Dat ‘t geschrevene van Kale Niets dan zuivre waarheid meldt. Nu
dringt een van onze vrienden, Weder tot vertrekken aan, Maar de Gastheer wil
niet hebben Dat wij nog zo spoedig gaan.”Wel, vrienden! van des morgen vroeg Tot
kwart voor elf te stappen, Is waarlijk voor u lang genoeg Om nu wat op te
knappen Mij dunkt gij allen zijt wel moe, Van‘t lopen en van‘t vasten. Stopt nog een
pijp, drinkt nog eens toe,Gij kunt u hier vergasten. Geloof mij het is ook nog vroeg, En gaat gij straks weêr lopen, Gij vindt op
weg kapel noch kroeg Om nat of droog te kopen”.
Hoe gaarne ‘t door ons werd gedaan Wij durfden ‘t niet proberen, Daar wij bij ‘t
weder huiswaarts gaan Niet dronken wilden keren.
“Nu, als het dan niet anders mag Wil ik u niet belezen, Ofschoon gij bij den
heldren dag Nog altijd ‘t huis kunt wezen. Maar voordat gij vertrekken gaat, Moet gij u eerst begeven. In ‘t kerkgebouw
waar voor gij staat, En kijken dat ‘reis even.
“k Heb ’t makk’lijk als ik preken moet En hoef niet ver te lopen, Want nauw is
mijn kudd’ bijeen Of ‘k doe deez’ deur slechts open. En met een’ enklen stap betreed 'k Van 't kerkgebouw den drempel”.
De deur ging open, en één schreed Bragt ons in Schokland's tempel. 't Gebouw is needrig, net en kleen. En opgebouwd van planken; De vrouwen stoelen staan alleen.
Daar achter zijn de banken. De predikstoel staat naast de deur, Waardoor wij
binnen kwamen, En heel 't gebouw wordt goed verlicht Door fiksche hoge ramen.
Nauw was het kerkgebouw bezien En weer in huis gekomen, Werd door ons afscheid
van den man, Wel menend ook, genomen. Wij dankten hartlijk voor 't onthaal, Dat
ons was wedervaren; En dat ons allen heugen zal Een lange reeks van jaren.
Terugreis
Wij dalen langs den trap,Weer op het ijs ter neêr, En vinden straks het paard En
onze slede weêr. Nu wordt de t' huisreis door ons vrolijk ondernomen, Geruster
dan voorheen en zonder 't minste schromen Voor windvak of voor gat, daar de
afgelegde baan Van 's morgens 't pad ons wijst op nieuw weer langs te gaan.
Doch
zwaarder werd de reis; de wind was opgestoken En joeg ons in ‘t gezigt; en
schoon ook weggedoken. In jassen, doek of muts, de kou grijpt vreeslijk aan, En
is schier op de slee door niemand te weerstaan. Nu lopen wij er naast, dan op de
slee gewrongen Omvatten we ons om 't lijf, en staan zo zaamgedrongen Tot kering
van den wind, die nog al harder jaagt En elke droppel bloed uit 't koude aanzijn
vaagt.
Een van 't gezelschap zit te lang reeds op de sleden En voelt een lome rust door
alle zijne leden; Hij voelt zo’n zoet gemak, ’t wordt hem zo wel temoê; Hij sluit
van tijd tot tijd zo rustig de ogen toe;‘t Wordt meer en meer hem zwaar een
antwoord ons te geven;
Een ongekend gevoel, als waar’ hij reeds ontheven Van elken aardschen band,
biedt een genot hem aan Dat hij met alle kracht niet kan noch wil weerstaan. Hij
is geheel bedwelmd, bewustloos weggezonken In zoete mijmering,versuft en
zwijmeldronken
En door de kou verlamd, die fel en feller woedt, En meer en meer den togt
bezwaarlijk worden doet.
Maar nauw zien wij ’t gevaar dat een was aangevallen,
En draalden wij te lang, het lot werd van ons allen, Of 't halt klinkt angstig
rond; en met vereende kracht
Wordt hij van uit de slee, door ons op ‘t ijs gebragt; Nauw konden wij zijn voet
in 't eerst tot staan verwinnen,Doch ene teug cognac verlevendigt zijn’ zinnen,
En schenkt de veerkracht weer die hem zoo straks verliet.
Hij voelt, begrijpt 't gevaar,dat hij zo node ontvliedt, Vermant zich, loopt een
eind en werpt van zich de boeijen Der matheid, en op nieuw begint zijn bloed t’
ontgloeijen
Dat bijkans was verstijfd, en eens de moed ontgloord Grijpt hij de teugels, en
stapt vrolijk met ons voort.
Een kille en bange schrik was ons om ‘t hart
geslagen; Geen uur toch op de reis,zien wij een kust nog dagen; En alles wat wij
zien, is een onmeetbaar veld Van ijs; ja schoon de pas van nu af wordt versneld,
Nog moeten wij op ‘t minst, Drie lange uren dwalen,Voor wij aan land zijn, en
gerust weer adem halen.
Het is voorwaar geen logentaal, Dat treffen tegenheên, Men meestentijds erkennen
zal, Dat op deez’ aard een ongeval Maar zelden komt alleen. De waarheid die dit
woord behelst, Bleek ook aan ons alras, Toen een van ons weer voor de kou Nog
eventjes eens proeven wou, Maar 't vocht schier happa was.
Wij keken ons beteuterd aan; En ‘t hart werd waarlijk week, Toen een voor een de
flesch omhoog Geheven had, en aan ons oog, De naakte waarheid bleek. Die drank,
die nu verdwenen was, Had onzen moed geschraagd Als ons de kou verstijven deed,
En menig blijde jubelkreet Ons van de tong gejaagd. Maar, schoon ook onze jammerklagt Langs ‘t ijsveld henen klonk, Het baatte niets, en voor de kou Die
men nog ondervinden zou, Bleef slechts één luttle dronk.
't Was moeijelijk hoe die teug verdeeld Door allen zóó begeerd; Reeds trekt een
wolk op elks gelaat, En wij zijn schier ten einde raad; Hoe de afgunst nu
geweerd!
Men kijkt de flesch met blikken aan Waarin de hebzucht gloort, En ligt had zij
ons twist gebragt, Daar ze ons zo vriendelijk tegenlacht, Werd 't niet door één
gesmoord.
“Komt, vrienden!” roept hij, “temt uw lust, En luistert naar mijn raad; Een enkle dronk rest ons, niets meer, En dus komt één, een enkle keer, De flesch nog
maar te baat”.
Wat helpt het, of wij allen graag Die keer ons zien bedacht; Komt, zij de keus
aan 't lot besteld; Wie 't verst in honderd schreden snelt, Dien zij de teug gebragt. Wij winnen dubbel als wij 't doen; Vooreerst: wordt niet getwist, Ten tweede:
ontlopen wij de kou, Die dubbel drukkend wezen zou, Voor hem die 't zoopje
mist.
't Fiat klinkt uit onz' aller mond, En met een blij geschal, Wordt
uitgestoken om de beurt En wien het lot hem waardig keurt, Waar hij meê lopen
zal. De strijd vangt aan; men loopt en draaft, En spant zijn krachten in, Op dat
men toch van zijn partij, Zo graag op 't laatste zoopje als hij, Den grootsten
afstand winn’.
En waarlijk, 't was een raar gezigt, Die hardloop op het ijs, En
van een vijftal moê en stijf, Met twee paar jassen aan het lijf, En dan om zulk
een’ prijs. Een drietal was er spoedig af; Maar twee zijn evenwijd En even gauw
daar heen gesneld, Zo dat ze op 't tal door ons gesteld Weer staan op d’ eigen
tijd.
Tot driemaal wordt hun loop hervat, En driemaal, na ’t vertrek Van 't
looppunt, waar men af moet gaan, Ziet men hen even spoedig staan Weer op
gelijken plek. Dus beiden kwam den eerprijs toe, Daar d’een van d'âar niet
scheelt, En daar het lot geen voorkeur schonk Werd door hun beî, de laatste
dronk Regt broederlijk gedeeld. En mooi was 't dat het eind der zaak Geen van de
drie ontsticht; Want 't kleine dat de flesch bezat, En dat me in twee te delen
had, Maakt hun het offer ligt.
Intusschen had ons dit geval Een fiksch eind
voort gebragt; Want bij het draven van de twee Ging ‘t drietal ook al dravend
meê, Op dat niet werd gewacht. En lagchend om den stijven gang Die de ene lopend
had, En om een tweede‘s zot figuur, Die met zo'n wonderlijk postuur In al die
jassen zat, Ging onderwijl de slede voort. Daar daagt wat in 't verschiet! En
juichend klinkt het uit den mond Van hem, die op de slede stond Dat hij de
Voorst weer ziet.
Nu springen we allen op de slee, En 't paard wordt voort gejaagd, 't Is of de
koude minder woedt, De wind ons minder letsel doet, Nu ginds de kust weer daagt.
Vrolijk gaat 't nu voorwaarts henen, Met verlangen in 't gemoed; Dat wij
eindlijk zullen landen
En het vuur ons warmen doet. Deze hope doet ons staren Naar het lang gewenschte
strand.
Terug bij de Voorst
En de klepper moet ’t misgelden. Dat 't verlangen in ons brandt. Eind'lijk aan
de Voorst gekomen, Houden wij nog eenmaal stil, Daar men 't paard het laatste
haksel Tot verkwikking geven wil. Blijde zien wij om ons henen Naar den
afgelegden baan, En wij voelen schier geen kou meer, Bij het weder huiswaarts
gaan.
“Ziet gij ginds die vlag wel wappren, Naast die molen, bij het strand?” Roept er
een, “k geloof het zeker, z' Is tot welkomst daar geplant!”.
“Ja zoo waarlijk!” roept een tweede, “Nu, zij houden dan toch woord Dat ze ons
zouden tegen rijden, Als de reis niet werd verstoord”.En met een zien wij een
wagen Langs den dijk, met groten spoed Ons voor uit naar ‘t veerpad snellen; En
een doek wuift ons ten groet. ‘t Was het zestal ‘t welk te zamen, Ter
gedacht’nis aan ons feit, Ons des avonds had genodigd En ons nu ter welkomst
beidt. ‘t Was of ‘t paard den stal al merkte Zo geweldig liep het voort, En zijn
vaart werd door geen ijsschots, Door geen sneeuwbult meer gestoord.
Eerder nog
aan ‘t veer gekomen dan het zestal had verwacht, Werden nu zo spoedig mooglijk
paard en slee aan wal gebragt. Om aan de andere zij te komen; Maar het ijs stelt
ons te loor; Want te zwak, door 't wassend water, Stapt het paard er eenklaps
door. Spoedig van de slee gespannen Trekken wij het uit het gat, Waar in ‘t, wat
geluk kon heten, Slechts met de achter poten zat.
Zonder verdre ongelukken Weer
gekomen op het ijs,
Rest ons nog een klein half uurtje Ter voleinding van de reis. Reeds zien wij de
huizen nadren; De Zwartsluizer torentrans Schemert statig ons in de ogen Als het
sieraad van den Schans(19). Waar de togt was aangevangen, Waar ook zij weer
einden zou, Daar men toch geheel voltallig Bij het landen wezen wou.
Bij het
westelijk eind genaderd (20), Staan de vrienden reeds op 't ijs, En zij roepen
ons te gader 't Welkom toe van onze reis. De eerste vraag die zich doet horen,
En zij prangde ook wel het meest, Klonk bijna uit aller monden: “Ben je op
Schokland toch geweest?”Ja! ‘t bewijs zal men u tonen, ‘t Reisje is door ons
volbragt! En wij reek'nen, volgens afspraak, Dat gij ons van avond wacht! Top!
wij zullen u verwachten, Op van avond blijft 't bepaald; En dan wordt uw
Schokker-reisje Tot in 't kleinste ons verhaald.
De avond
Waar 't genoegen in dit leven Ons ten zekren leidsman strekt, Reine vreugde ons
kan geven, En tot schoner werkkring wekt; Daar kan toch een blijd genieten Niet
verdrieten,
't Spoort ons op deez' levensbaan. Vrienden! tot vereed'ling aan. Is de zorg der
bezigheden Voor ons drukkend elken dag; Wordt soms meen'ge smart geleden Die
niet elk ontdekken mag; Zou men dan geen vreugde smaken In vermaken, Die, die
zorgen weg doen vliên, En ons rein genoegen biên?
Kan een edel hart het wraken Dat een ander vreugd geniet? Of een anders
blijdschap laken, Wijl die lust na arbeid biedt? Neen! een edel hart zal delen,
En zich strelen In 't genot, dat andren beidt,Want, die wel denkt, kent geen
nijd. Vitzucht kan alleen wat vinden, Waar geen kwaad te zoeken is, En het zijn
door waan verblinden, Die een valsch getuigenis
Van eens anders blijdschap geven; En hun streven Is, om enkel door den schijn,
Bij een ander vroom te zijn. Die, met 't hoofd omhoog geheven, Rond en gul zijn
loopbaan gaat, En opregt in doen en streven, Niet om andren zijlings gaat, Die
geniet met volle teugen; Hem verheugen, Door geen naberouw gewraakt, Blijde
stonden die hij smaakt
Nauw had de klok door zeven slagen Aan wat Zwartsluis
bewoont, vermeld Dat, ‘t zij in koude of warme dagen, De tijd geregeld henen
snelt, Of weldra zaten wij te zamen, Op onze Sociëteit bij een; Er mist niet
één, Van die deez’ dag van Schokland kwamen Nog van de zes
Die ons een flesch, Ter welkomst hadden aangeboden.
Regt welkom was ons 't vrolijk uur, Na enen dag, voor ons zo zuur Bij andre
dagen, heen gevloden. Tot in de minste kleinigheden, Moest alles van den kouden
togt,
Verhaald, en wat men had geleden, En zo al op dien dag bezocht. En werd ook
niets door ons vergeten; Al wat gesproken of gedaan,Van 't eerst af aan, ’t Moest
ieder alles van hen weten.
Bij elken grap door ons vermeld, Wordt met dengene
wien het geldt, Met luid gejuich in 't rond geklonken; En onverpoosd,Wordt
meen’gen toast, Op onze reis door ons gedronken. Zoo wordt door ons verheugd van
zinnen Geheel de avond doorgebracht, En meen'ge zet komt ons te binnen. Waarom
ter dege wordt gelacht.
”Ik heb,’ roept een, “nog iets vergeten En niet vermeld,
En 't is wel aardig om te weten, En u verteld; Toen gistren 't plan was
afgesproken, En onze togt bepaald, Waar ‘t mij schier lelijk opgebroken Dat ik ‘t
had aangehaald. Alleenlijk om mij groot te houden, Had ik mijn woord verpand,
Daar ‘k heimlijk in mij zelf vertrouwde. Dat ‘toch niet kwam tot stand. Maar
toen wij 's avonds afscheid namen, En alles was besteld, Zelfs ‘t uur waarop
bijeen wij kwamen,Toen werd ‘k door de angst gekweld. De togt lag schrikk'lijk
zwaar me op 't harte, En toch 'k kon met fatsoen,Ten zij 'k uw aller spotlust
tartte, Mij niet er van ontdoen.
'k Had nauwlijks de ogen digtgesloten, Onrustig en gejaagd, Of 'k werd door
vrees’lijk zware dromen Verschrikkelijk geplaagd.
De bergen ijs die mij
omringden, Zo groot als de Alpen zijn, Verleenden mij volstrekt geen doortogt,
Waar ‘k de ogen ook liet wij’n, ’k Zag van ‘t gezelschap geen van allen, Ik stond
geheel alleen, En digt en digter sloot de ijsmuur
Zich allengs om mij heen. 't Zweet brak mij uit aan alle kanten, En 'k was geheel
ontdaan, Verlamd aan voeten en aan handen, Kon ‘k van de plek niet gaan.
Daar
hoor ‘k mijn naam, langs ‘t ijs geroepen,'k Wil schreeuwen, op ‘t geluid, Maar
mijne keel laat, digt geknepen, Geen enkle klank er uit. De angst die mij de
borst toen drukte Was schrikk’lijk, schrikk’lijk groot, En waar ‘k den droeven
blik ook wendde, Niets dat mij uitkomst bood, Mijn naam klonk nu ten tweedemale
Van achter d’ ijsmuur heen; Mijn knieën knikten, ‘t was of ’t leven Van uit mijn
hart verdween. Daar valt me een laatste straal van hope In d’ afgetobden geest,
Zo ik dien ijsberg kon beklimmen Waar ik gered geweest.
Wanhopend wil 'k den voet verzetten; 'k Probeer het, en 't gelukt, En 'k voel de
angst een weinig mind’ren Die mij den boezem drukt. Ik klim voorzigtig op de
schotsen, En minder steil dan ‘k dacht, Ga ‘k moedig voorwaarts, en heb spoedig
't Een goed eind ver gebragt.
Ik klim en stijg en naak ten leste Den top, noch slechts een zet, En ‘k voel mij
‘t hart van vreugd reeds kloppen, Want ‘k dacht ik was gered. Maar, toen ‘k de
laatste stap zou wagen Voel ik geen steunpunt meer. En duiz’lend val ik van de
hoogte. Op 't harde ijs ter neêr
Bedwelmd lag ik, hoe lang? daar neder,Verbrijzeld all' mijn' leên; En toen ‘k in
‘t eind daar uit ontwaakte Was 't duister om mij heen. 'k Was schrik’lijk stijf
en half bevroren, En 'k weende schier van pijn. Ik dacht elk ogenblik zou ’t
laatste Mijns aardschen levens zijn. Toch wilde ik het nog eens beproeven Of ik
nog uitkomst zag, Maar ‘t was of al het ijs, verenigd, Mij op het ligchaam lag. Daar dringt de eerste morgengloor In mijn vertrek de ramen door, 'k Lag op den
grond en wat mij drukt: De hemel van mijn ledikant had ‘k dromend afgerukt.
“ Komt!”zegt er een, “voor wij wat eten, Nog eerst een pot gespeeld, Waar ieder
een in deelt; Dan kunnen wij het beste weten, Wie stram en stijf, Van ‘t ijs
bedrijf Terug kwam, ‘t wordt geaccepteerd En door niet een gerefuseerd, Daar
niemand ‘t van ons weten wou Al was hij stijf van loop en kou. En schoon er bij
zijn die de keu Niet goed handteerden, of met sjeu Een bal doubleerden, of de
kans Begonnen zonder pommerans; Nog zelden werd er op ’t billard Een pot
gespeeld met zo’n geneugt;
Wij lachten hartlijk bij het spel, En 't bragt veel
toe tot onze vreugd. En 't geld door 't potje opgebragt, Werd door den geen die
't won den armen toegedacht.
Lustig en vrolijk
En allen te vreên
Werd de avond besloten
Met vreugde genoten
En gingen wij zamen
Verheugd, als wij kwamen
Huiswaarts weêr heen.
Aanteekeningen
1 Des Dingsdags en Vrijdags morgens alleen wordt hier Sociëteit gehouden.
2 De naam der Sociëteit.
3 De Heer J. P. Tobias.
4 Nog nimmer is er op Schokland, zo laat in den tijd, paard en Narrenslede van
het vasteland
gekomen.
5 Des Vrijdags is bier de koude, lot 5 gr. onder nul, volgens Fahrenheit
waargenomen.
6 De Heer R. J. Otten.
7 De Heer J. A. Westenbrink Meijer
8 De Heer W. v. d. Werff en R. van Wijk, Anths. Zoon
9 Bij den Heer J. P. Tobias.
10 De met een ” aangehaalde regels zijn overgenomen uit Tollens, Nova Zembla of
vrij gevolgd.
11 Zes leden der Sociëteit hadden ons aangeboden des avonds op de Sociëteit een
partijtje te geven,
wanneer wij van Schokland terug gekeerd, met bewijzen konden staven, daar
geweest te zijn.
12 De Voorst is de verst in Zee uitstekende strook land voor Vollenhove.
13 De schokker die des zomers van de vischvangst leven moet, is in den winter
geheel van enig
bestaan beroofd. Van daar dat er bijna jaarlijks collecten voor die arme
eilanders moeten gedaan
worden.
14 De Urkers hadden bij den vroegeren dooi hunne netten in Zee gebragt ten einde
op panharing te
visschen. De op nieuw invallende vorst heeft ze echter onder het ijs doen vast
vriezen, zo dat men
niet meer bij dezelve komen kon en voor het grootste gedeelte verloren zijn; de
schade hier door aan
de inwoners toegebragt, wordt op ƒ 6000,00 berekend.
15 Schokland behoort onder Overijssel, kwartier Zalland,en ligt in de Zuider-Zee,
2 uren W. van
Vollenhove. Vroeger was het aan den vasten wal verbonden, doch is volgens
sommigen, in de 13de
eeuw van het vasteland gescheiden. Dit eiland hetwelk zeer smal is, is ten O.
door ene dubbele rij
palen bezet; en hier zijn de woningen der opgezetenen die een getal van 600
uitmaken. Hetzelve is
verdeeld in drie buurten, Emmelendorp of het Noorder- , Ens of het Zuider-deel
en de Molenbuurt. De
inwoners onderscheiden zich door hunne klederdragt, hebben eene hervormde en
roomsch katholijke
kerk en bestaan bijna allen van de vischvangst, daar de onvruchtbare grond niets
dan enig slecht gras
voortbrengt, zo dat zij al hunne benodigdheden, zelfs water, van het vasteland
moeten halen. Aan de
West zijde werd het voorheen door de golven veel afgenomen, dat men, door het
aanleggen van enen
dijk, verhinderd heeft. In Februarij 1825, heeft het door den groten vloed en de
woedende N. W.
stormen, bitter geleden, zo dat vele huizen zijn ingestort, en de meeste
inwoners de vlugt hebben
moeten nemen. Ten Z. is ene vuurbaak, die zo wel als het eiland van veel nut is
voor de scheepvaart
op de Zuider-Zee, daar het laatste, bij opkomende stormen tot ene schuilplaats
voor de zich hier
bevindende schepen dient, en daarom met aanzienlijke kosten wordt onderhouden.
16 Op het brede vlak van den Buitentoren was enig gras en mos gegroeid, en de
regering van Kampen
besloot om dit voordeeltje onderling zich ten nutte te maken. Men zou door het
lot laten aanwijzen
wie van de leden der Raad, het eerst ene koe daar op kon laten wijden en
vervolgens bij de beurt af.
Den Burgervader viel het eerst dit voorregt ten deel. Ene van zijne beste
koeijen werd in plegtigen
optogt tot aan den voet des torens geleid en haar ene strik om den nek geslagen
om haar naar boven
te hijschen. De twee stadsboden moesten wenken en op een gegeven teken ging de
koe statig naar
boven. Halverwege gekomen deed het arme beest den bek open en de gelukkige
eigenaar riep met
grote blijdschap, “Nou, dat zal haar smaken, ze gaapt er al tegen.” — Boven
gekomen was de koe
dood, daar de strik haar geworgd had. Men zie de Kamper Stukjes in het laatst
des vorigen jaars bij
den Boekhandelaar, G. C. J. Fels te Kampen uitgekomen, waarin men een berijmd
verhaal van dit
voorval vinden kan.
17 Pieter Jakob Kale is de enige herbergier op Schokland.
18 Het bewijs luidt letterlijk als volgt:
Schokland 15 Maart 1845 zijnde bij mij P. J. Kale aan huis gekomen voormiddag
elf uur de Heeren
komende met paard en nar over het ijs de volgende.
(Hier volgen de namen).
Om het zeldzame van de verschijning van paard en narrenslede op dit eiland en
wel op de vijftiende
van Lentemaand zo voeg ik gaarne mijne getuigenis bij het bovenschrevene van
Schoklands
Ganymedes. (Hier volgt de naamtekening).
19 Zwartsluis is verdeeld in drie buurten: in de Nieuwe-sluis, de Schans, en de
Oude-sluis of het Buitenkwartier, en niet in twee buurten, zo als in den Drentschen assessor verkeerd
wordt opgegeven.
20 Buiten-kwartier.
Bron:
Walkate archief, Kampen. Verzameling A. J. Reijers.
www.schoklanddoordeeeuwenheen.nl