Dirk Landsman schenkt ‘Schoklandia’ aan Vrienden van Schokland (1996)

De voorzitter en redactiesecretaris van de Vrienden van Schokland, respectievelijk W. B. G. Derksen en A. Pol, werden op 6 februari 1996 ontvangen door het echtpaar Landsman in Ens. Het werd een bijzondere ontvangst, want Dirk Landsman had besloten om zijn 'Schoklandia’ aan de Vrienden van Schokland te schenken. In juni van dit jaar hoopt de oud-beheerder van Museum Schokland tachtig jaar te worden. Nu acht hij echter het moment daar om zijn collectie de gewenste bestemming te geven en te zorgen voor een goed onderdak. De verzameling blijft gelukkig behouden voor de polder.
De Schokland-verzameling werd op die bewuste dinsdagmiddag aangeboden aan voorzitter Derksen. Het 'eiland op het droge' was dé grote liefde van zowel Landsman als zijn vrouw geworden. Die liefde was oud en ontstaan in Zaandijk, waar Dirk Landsman op 27 juni 1916 werd geboren. Voor een buitenstaander toch opmerkelijk: die liefde van een Zaankanter voor een eiland, waar slechts een handjevol waterstaatsambtenaren waren gestationeerd.

Schooljaren

'Mijn belangstelling voor het vroegere eiland Schokland dateert al van mijn schooljaren. Tijdens de aardrijks-undelessen over de Zuiderzee kon de schoolmeester mij vrijwel niets vertellen over dit eiland. Hij wist alleen dat er nog paar mensen woonden. Het was genoeg om mijn fantasie te prikkelen, juist op een leeftijd waarin de boeken van Karl May werden stuk gelezen. In mijn fantasie zouden, net zoals in de boeken van Karl May, op Schokland ook wel 'wilden’ leven', aldus Landsman.
Het duurde echter tot na de Tweede Wereldoorlog voordat de draad met Schokland weer werd opgepakt. Toen Landsman van de verplichte tewerkstelling in Duitsland terugkeerde, kreeg hij van zijn vrouw het boek 'Wijkend water’ van Fred Thomas. Daarin werd met weemoed verteld over de stervende Zuiderzee, over Schokland en de ten ondergang gedoemde vissersplaatsjes. De jeugdherinneringen kwamen toen opnieuw tot leven.

Niet geletterd

Dirk Landsman was niet, wat men noemt, een geletterd man qua opleiding. Na de zesde klas van de lagere school werd hij fabrieksarbeider in de Zaanstreek. Jarenlang was hij ijzerwerker op een scheepswerf. Maar binnen de muren van de fabriek kon hij zich niet ontplooien. Hij wilde de ruimte, de vrijheid van de natuur. Maar de banen in die richting lagen niet voor het opscheppen. In 1957 deed zich een gelegenheid voor. Hij werd toen laborant-A aan het Instituut voor Oecologisch onderzoek te Kampen en kreeg onder andere als studieobject het leven van vliegen. Toen bovengenoemd instituut naar Arnhem verhuisde ging hij niet mee. Door bemiddeling van G. D. van der Heide, de toenmalige beheerder van Museum Schokland, werd hij in 1964 assistent van het Scheepsarcheologisch museum te Ketelhaven.

Voortaan stond hij in dienst van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders (RIJP). Landsman volgde in 1974 Van der Heide op toen deze vertrok naar het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen. Zijn droom ging in vervulling toen het gezin in hetzelfde jaar naar de pastorie op de Middelbuurt verhuisde. Daar woonden zij zonder buren. Ze waren bij wijze van spreken heer en meester op de terp. Vanuit de pastorie kon hij het ‘kerkvolk’ een beetje in de gaten houden. De kerkgangers waren de museumbezoekers. In de tijd dat Landsman beheerder was, werden de bodemvondsten van het nieuwe land in de kerk geëxposeerd. Het was voor hem en zijn vrouw een boeiende tijd. Dirk Landman kon er zijn talenten ontwikkelen.

Fotoalbums

In de pastorie ontving het echtpaar veel mensen, die allen de liefde voor Schokland gemeen hadden. Ontelbaar vaak was mevrouw Landsman gastvrouw. Onder de gasten bevonden zich ook mensen, die Schokland nog persoonlijk kenden uit de tijd dat het nog een eiland was. Dat was de directe aanleiding voor Dirk Landsman om contacten te leggen, interviews af te nemen en op de band op te nemen. Zo staan er lange gesprekken op de band met de lichtwachterfamilie Schuurman.
Landsman schreef later ook een boekje over Schokland, een zeer persoonlijk geschreven werk <1> met een grote verscheidenheid aan onderwerpen. Tot de verzameling ‘Schoklandia' behoren de waardevolle fotoalbums, waarin zich onder andere de originele foto’s bevinden uit bovenstaand boekje. In het kamertje boven liet hij op die bewuste middag meer van zijn kunnen zien w.o. beeldsnijwerk, schilderwerk en door hem opgezette dieren. Met plezier draaide hij in dat kamertje zijn zelf gemaakte film over Schokland uit de jaren zeventig. Zijn meesterwerk. In een film van circa twintig minuten maken we de vier jaargetijden mee op Schokland. Prachtige opnamen (met begeleidende muziek) van vlinders, bloemen, het kerkje en de haven van Oud -Emmeloord.
Lezers van deze krant, die iets meer willen weten van Landsman’s passie voor de natuur, kunnen terecht in de jaargangen van 'de Vriendenkring'.
Daarin schreef hij de vele stukjes onder het pseudoniem Pir, het koosnaampje dat zijn moeder hem gegeven had. (In de gemeenschappelijke bibliotheek te Emmeloord zijn de jaargangen aanwezig).<2>
De erfgenamen - de vereniging Vrienden van Schokland - krijgt met 'Schoklandia’ de beschikking over dozen vol dia's, foto's, negatieven, maar ook boeken en tijdschriften. Er moet nog een inventarislijst opgemaakt worden.

Ens

Het was wel even wennen toen het echtpaar in 1981 de pastorie verliet en naar Ens verhuisde. De overgang was groot. Vanuit de pastorie hadden zij een wijds uitzicht over het polderland. In Ens betrokken zij een rijtjeswoning met aan weerszijden buren..Op de Middelbuurt kwam het echtpaar na de verhuizing steeds minder. Daar veranderde zoveel … De terp werd volgebouwd met nieuwe houten huisjes en de bomen verdwenen vrijwel allemaal… Het oude vertrouwde was verdwenen.
Een enkele keer kwam Landsman naar de terp om voor de Vrienden van Schokland een spreekbeurt te houden. Zo vertelde de 78-jarige op 6 oktober 1994 nog eens met smaak over Schokland, toen het nog een eiland was. De kerk was afgeladen vol: alle banken waren bezet. Dat moet hem veel voldoening hebben gegeven.

Aaldert Pol

“Schoklandia” bevindt zich in Museum Schokland

1 D. Landsman, Schokland eens een eiland. Uitgave IVN -afdeling Noordoostpolder en omstreken,1985.
2 Collectie jammer genoeg in 2014 verhuisd naar Erfgoedcentrum Lelystad

Bron: De Noordoostpolder, 22 februari 1996

www.schoklanddoordeeeuwenheen.nl