Impressies van een ex-eiland (1942)

De eerste keer dat ik met Schokland in aanraking kwam was nog in mijn korte-broeken tijd. Die tijd duurde toen vrij lang, tot ver in de middelbare schoolleeftijd. Even lang waren de broeken, grotendeels de knie bedekkend en soms aangevuld met lange kousen.
Het moet in de zomer van 1942 zijn geweest. Op een vrije woensdagmiddag had een groepje klasgenoten vanuit Kampen een tocht gehouden naar het droog vallende eiland. Van Ramspol overgezwommen naar de dijk, deze gevolgd en nabij Schokland de blubber ingedoken. Soms zwemmend, meestal tot hun knieën of nog verder door de modder ploeterend, hadden ze het eiland bereikt en vertelden ze de volgende dag enthousiaste verhalen. Het eiland zelf was volkomen door de mens verlaten, alleen vogels konden er hun verblijf houden. De opgravingen, die twee jaar eerder bij de voormalige kerk op de Zuidpunt waren gehouden, wezen nog op sporen van menselijke activiteit. Verder waren er de enkele gebouwen en de kustwerken, die geduldig, jaar in jaar uit zon, regen of storm op hun oude, door weer en wind getaande basten hadden laten inwerken. De oude iepen, nimmer rustend, hadden geritseld in de frisse wind, soms hadden ze gezwiept door de stormen voor wie ze tientallen jaren een kleine hindernis op hun baan over de ruime watervlakte waren geweest. Golfjes kabbelden niet meer tegen de oeverwerken, noch beukten stortzeeën over het eiland.

Enkele jaren later, tegen het eind van de oorlog. De polder was al voor een groot gedeelte in cultuur gebracht. Voor Schokland strekten zich eindeloos de kavels uit, slechts onderbroken door een enkele cultuurboerderij, die de vlakte en de ruimte nog eindelozer deed lijken, Schokland vormde in zijn volle lengte de grens tussen cultuur en natuur. Direct achter Schokland begonnen de rietvelden, of eigenlijk was het maar één rietveld van vele, vele duizenden hectares. Ten noorden van de huidige Schokkerringweg (toen nog slechts een puinpad met leemafdekking), lag op Schokland een arbeiderskamp. In de lange, lage barakken strekten de mannen ‘s avonds hun moede leden uit op hun strozakken. De meesten waren het werk op het land en in de greppel niet gewend en zouden er ook nooit aan wennen. Ze waren gevlucht voor krijgsgevangenkamp, arbeidsinzet of erger en hadden hun toevlucht gevonden in de polder.

Tussen het kamp en de weg lag de houtzagerij. De venige bovenlaag van Schokland was een eeuw eerder met een ononderbroken rij meterslange palen vastgeprikt aan de vastere ondergrond. Deze palen werden stuk voor stuk getrokken en de niet door de paalworm aangetaste gedeelten werden verzaagd tot balken of planken. Er zijn veel arbeiderskampen van gebouwd en het hout is ook verwerkt in de oudste woningen van Emmeloord.

Ten zuiden van Emmeloord was een Duitse luchtwachtpost gevestigd, die bemand was door een aantal Oostenrijkers. Deze tot Duitse dienst gedwongen mannen waren bijna even oud als het eiland. Ook verder pasten ze zich wonder goed aan bij de polder. Ze hadden een even grote hekel aan Herr Hitler als de andere polderbewoners. Een voor hun voeten neergestort vliegtuig ontdekten ze pas als de vlieger was gevlucht. Vliegtuigen trachtten vaak een noodlanding uit te stellen tot de rand van de rietzee. De bemanning was zeker van een goed onthaal en een gastvrije schuilplaats in het Nederlands Onderduikers Paradijs. Vaak waren, voordat de Duitsers ter plaatse waren, de voor de ondergrondse waardevolle artikelen als zender en bewapening verdwenen. Zo lag in die tijd direct achter Schokland een Spitfire-jager, die niet meer was dan een casco (beter een karkas) met motor.

Weer een tijdje later, nu na de oorlog. Nazomer 1945. De huisbrandsituatie was nog slecht en achter Schokland bevond zich veel veen in de grond. Wat was er dus logischer dan te gaan steken, eerst de koppen bij elkaar, dan de handen uit de mouwen en tenslotte de turf. Ieder zou enkele snipperdagen in de turf besteden. De heren zouden het zware werk doen en de dames van kantoor Kampen zouden de turven op stapeltjes zetten om te drogen. De dames gingen ‘s avonds naar huis, de heren werden tijdelijk ondergebracht in kamp Schokland, dat - met de omgeving -slechts bevolkt was door enige miljarden muggen, voor wie een ambtenaar een smakelijk hapje betekende. Hun eigen maaltijden genoten de ambtenaren in het stenen kamp Ens II, waar iedere avond de vette - toen nog gewaardeerde - warme hap wachtte.

De voormalige pastorie van de Middelbuurt was bewoond door een landbouwkundig opzichter, het kerkje werd gebruikt als landbouwschuur. Een lelijke sta-in-de-weg vormde de grote, viervoudige, open schouw van zeker twee bij twee meter in het vierkant. Deze was na de ontruiming van Schokland (1859) gemetseld en had meermalen zijn nut bewezen voor vissers, die voor noodweer waren gevlucht achter de veilige, maar smalle rug van Schokland. De schouw was minder diep gefundeerd dan het kerkje, verzakte dus sterker en dreigde het kerkje mee te sleuren. Later moest de schouw worden verwijderd. Historisch had het ding weinig betekenis, maar in gedachten zien wij een groep vissers voor het knapperende vuur zitten, een pijp smorend en sterke verhalen vertellend, terwijl de stormwind buiten loeide en regen- of hagelvlagen tegen leien dak en ruiten kletterden.

Korte tijd later. De middeleeuwse funderingsresten op de Zuidpunt werden gerestaureerd. Door de cementspecie werd - historisch verantwoord - roggemeel gemengd. Was het een wonder, dat in die tijd van voedselschaarste niet alle roggemeel in de speciekuip belandde? Brokkelden misschien daarom (of desondanks?) de muurresten later weer af ?

Dit waren zo enkele impressies van een partje van de polder. Ieder van u zal dergelijke indrukken hebben bewaard. We zijn allen in de polder samengekomen. De één met opzet, de ander ongewild. Geen of weinigen van ons beschouwen de polder eigenlijk helemaal als ons "vaderland", maar allen voelen wij ons toch “ergens” gebonden aan een stuk of stukje van die 48.000 hectare. Al beseffen wij het soms niet bewust. Of toch wel ???

Bron: A. Selles, De Vriendenkring, 1967, no.3, pag.8,9,10